امام مهدی در قرآن
امام مهدی در قرآن
الف) تفاسیر شیعه
در قرآن آیات متعددی وجود دارد که به حضرت ولی عصر(عج) مربوط میشود. این آیات به صورت تفسیر، تأویل و تعیین مصداق، بر آن حضرت و حکومت جهانی ایشان، قابل تطبیق است. در کتاب معجم الاحادیث الامام المهدی(عج) بیش از 260 آیه در این مورد ذکر شده است. در اینجا تنها به بررسی برخی از آن آیات میپردازیم:
1-«هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون»
اوست خدایی که رسول خود را با دین حق، به هدایت خلق فرستاد تا بر همه ادیان عالم، او را تسلط و برتری دهد؛ هرچند مشرکان نخواهند.
آیه فوق با تفاوت مختصری در سوره مبارکه فتح تکرار شده که یقیناً خبر از واقعه مهمی میدهد. اهمیت خبر از جهانی شدن اسلام و عالم گیر شدن این آیین، موجب این تکرار شده است.
با توجه به این که در آیه، هیچ گونه قید و شرطی نیست و از هر نظر مطلق است، دلیلی ندارد که معنای آیه را محدود به زمان پیامبر(ص) بدانیم. مفهوم آیه مبارکه، پیروزی همه جانبه اسلام بر همه ادیان است و اینکه سرانجام، اسلام و اسلامیان، همه جهان را مسخر خواهند نمود.
طبق دلالت نصوص و روایات مختلف، غلبه بر همه ادیان زمانی خواهد بود که منجی بشریت، حضرت مهدی ظهور نماید و به برنامه جهانی شدن اسلام تحقق بخشد.
مطابق قاعده، پیروزی و غلبه مورد اشاره قرآن را باید غلبه همه جانبه بدانیم؛ زیرا با مفهوم آیه که از هر نظر مطلق است سازگارتر میباشد. با توجه به این مطالب، میتوان آیه را چنین تفسیر و معنا کرد.
روزی فرا میرسد که اسلام، هم از جهت منطق و استدلال و هم از جهت نفوذ ظاهری و حکومت، بر تمام ادیان جهان پیروز خواهد شد و همه را تحت الشعاع خویش قرار خواهد داد.
2- «ولقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون»
ما در زبور داوود بعد از تورات موسی(ذکر) نوشتیم که البته بندگان نیکوکار من، زمین را وارث و متصرف خواهند شد.
موضوع مورد بحث در آیه شریفه، فراز آخر آیه شریفه است که خداوند میفرماید:«ان الارض یرثها عبادی الصالحون» مرحوم علامه طباطبایی رحمت الله میفرماید:
مراد از وراثت زمین، انتقال منافع آن و استقرار برکات زمین برای صالحان است و این برکات پایان ناپذیر، شامل برکات مادی و معنوی میشود.
با توجه به مطالب فوق، معنای آیه شریفه این است: به زودی زمین از لوث شرک و گناه پاک گشته و افراد در جامعهای که خدای را بندگی کنند و به وی شرک نورزند، زندگی میکنند. برای اداره چنین حکومتی که بر پایه عدل استقرار دارد و خواسته هر انسان عاقل و شریفی است، وجود یک رهبر عالی مقام روحانی لازم است, رهبری پاک و منزه از احساسات حیوانی مانند خشم، شهوت، کبر، غرور و خودخواهی. رهبری که فقط وابسته به خدا باشد و به همه ملتها و جمعیتها و نژادها با چشم مهربانی و تساوی و برابری کامل نگاه کند.
عدهای از مفسرین در مورد این آیه میگویند: این وراثت اختصاص دارد به دوره ظهور و حکومت ولی عصر(عج) که رسول خدا(ص) و ائمه اطهار«علیهالسلام» در اخبار متواتر از آن خبر داده و شیعه و سنی، آن خبرها را نقل نمودهاند.
3- «و قل جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهوقاً) بگو حق آمد و باطل از میان رفت؛ به درستی که باطل رفتنی است.
در این آیه یک اصل کلی و اساسی و یک سنت جاودان الهی، بیان شده است که مایه دلگرمی همه پیروان حق است و آن این است که سر انجام حق پیروز و باطل به طور قطع نابود شدنی است. باطل صولت و دولتی ندارد، عمرش کوتاه و سرانجام به دره نیستی سقوط میکند.
دلیل این موضوع، در باطن کلمه باطل نهفته است؛ زیرا باطل چیزی است که با قوانین عالم آفرینش هماهنگ نیست و سهمی از واقعیت و حقیقت ندارد و مسلماً چیزی که هماهنگ با قوانین آفرینش نباشد، نمیتواند برای مدت طولانی باقی بماند. اما حق، عین واقعیت است، توأم با درستی و راستی و دارای عمق و ریشه و هماهنگ با قوانین خلقت است و چنین چیزی باید باقی بماند.
آنان که پیرو حقند؛ به سلاح ایمان، عمل صالح، منطق، صدق و فداکاری، مسلح و آماده برای جانبازی و ایثار تا سرحد شهادتند و به غیر از خدا نیز به احدی متکی نیستند و همین اوصاف رمز پیروزی آنها بر باطل است.
امام باقر «علیهالسلام» در مورد این آیه میفرمایند:
«اذا قام القائم ذهبت دوله الباطل» هنگامی که امام قائم(عج) قیام کند، دولت باطل برچیده میشود.
در روایت دیگری آمده است:
هنگامی که حضرت مهدی(عج) متولد شد بر بازوی مبارکش، این آیه نقش بسته بود:
«جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهوقاً) که کنایه از حکومت عدل جهانی او میباشد.
4-«و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمةً و نجعلهم الوارثین»
ما اراده کرده ایم که بر مستضعفین، منت نهاده و آنها را پیشوایان خلق قرار داده و وارث گردانیم.
این آیه، به همه انسان های آزادۀ عالم امید میدهد؛ چون وعده خداوند و اراده حضرت حق به صورت یک قانون کلی و در شکل فعل مضارع و مستمر بیان شده است تا اینکه کسی تصور نکند این وعده، اختصاص به مستضعفان زمان های گذشته، از جمله بنی اسرائیل داشته است.
در تفسیر نمونه، ذیل آیه مورد نظر آمده است: در این آیه، خداوند پرده از روی اراده و مشیت خود در مورد مستضعفان برداشته و چند امر را در این زمینه بیان میکند که باهم پیوند و ارتباط نزدیک دارند.(که به چهار امر آن اشاره میشود)
1- اینکه ما میخواهیم آن ها را مشمول نعمت های خود گردانیم.
2- اینکه ما میخواهیم آن ها را پیشوایان خلق قرار دهیم.
3- اینکه ما میخواهیم آن ها را وارثان حکومت جباران قرار دهیم.
4- اینکه ما حکومت قوی و پابرجا به آنها میدهیم.
با تصور موضوعات ذکر شده میتوان نمونه گسترده و بارز اراده حضرت باری تعالی را ظهور حکومت حق و عدالت در تمام کره زمین به وسیله حضرت مهدی(عج) دانست.
در حدیثی از امام علی(ع) نقل شده است که در تفسیر آیه فوق فرمودند:
«هم آل محمد(ص) یبعث الله مهدیهم بعد جهدهم فیعزهم و یذل عدوهم»
این گروه آل محمد(ص) هستند. خداوند مهدی آنها را بعد از تلاش و پیکاری که انجام میدهند، بر میانگیزد و به آنها عزت میدهد و دشمنانشان را ذلیل و خوار میکند.
در روایات ما آمده است که ولی عصر(عج) در بدو تولد، آیه شریفه مورد بحث را تلاوت فرمودهاند.
برخی از این روایات را فاضل قندوزی از علمای اهل سنت و مرحوم شیخ صدوق از محدثان بزرگ شیعه نقل نمودهاند.
5-«ولقد سبقت کلمتنا لعبادنا المرسلین انهم لهم المنصورون و ان جندنا لهم الغالبون)
وعده قطعی ما برای بندگان مرسل ما، از قبل مسلم شده که آنها یاری میشوند و لشکر ما (در تمام صحنه ها) پیروزند.
پیروزی لشکر حق بر باطل و غلبه جندالله و یاری خداوند نسبت به بندگان مرسل و مخلص، از وعده های مسلم او و از سنت های قطعی است که در آیات فوق به عنوان یک وعده و سنت بیان شده است.
نکتهای که قابل تأمل است- همانطور که در آیات قبل هم بیان شد- این است که خداوند وعده داده پیامبران و صالحین را بر مشرکین غالب سازد و آنها را یاری رساند. معلوم است که این نصرت و غلبه، فقط نصرت در عالم آخرت نیست؛ زیرا خداوند در قرآن میفرماید:«فی الحیاة الدنیا» یعنی این نصرت و غلبه در دنیا میباشد.
منظور از نصرت و پیروزی انبیاء(ع) بر مشرکین در زمان خود انبیا هم یقیناً نمیباشد: زیرا دعوت بسیاری از انبیا(ع) در قومشان اثر نبخشید بلکه بسیاری از آنها در این راه به شهادت رسیدند. تحقیقاً این پیروزی و غلبه وعده داده شده، همان پیروزی مقصد و هدف انبیاء الهی است که برای آن مبعوث شدهاند.
اخبار متواتر و اجماع علما نشان میدهد نصرت و غلبه زمانی محقق خواهد شد که ولی عصر(عج) قیام کند و اهداف انبیاء را جامه عمل بپوشاند.
6- «یا ایها الذین آمنوا! من یرتد منکم عن دینه، فسوف یأتی الله بقوم یحبهم و یحبونه...»
در تفسیر علی ابن ابراهیم آمده است:
این آیه دربارۀ قائم و اصحاب او نازل شده است، همانا در راه خدا جهاد میکنند و از هیچ چیز پروا ندارند.
7- «وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم»
خداوند به اهل ایمان وعده داد که به یقین آنها را در زمین خلیفه کند چنان که آنان را که از پیش بودند خلیفه ساخت، و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، پابرجا و ریشه دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیت و آرامش مبدل میکند.
از اهل بیت(ع) روایت شده که این آیه دربارۀ مهدی آل محمد(ص) است. طبرسی در مجمع البیان مینویسد:
چون گسترش دین در سراسر زمین تاکنون پدیدار نگشته است؛ پس به یقین این امر در آینده خواهد بود و این وعده الهی هرگز تخلف بردار نیست.
8-«ولهم فی الدنیا خزیُ و لهم فی الآخره عذاب عظیم»
برای ایشان در این جهان خواری، و در آن جهان عذابی بزرگ است.
پیامبر(ص) فرمود:
اگر از عمر جهان باقی نماند مگر یک روز، خداوند همان یک روز را چنان طولانی کند تا مردی از فرزندان مرا برانگیزد. اسم او هم اسم من است. او زمین را از عدل و داد (قسط) لبریز سازد همانگونه که از ظلم لبریز شده باشد.
9- «بقیة الله خیرُ لکم ان کنتم مؤمنین»
ذخیره الهی برای شما مردم اگر مؤمن باشید از هرکس و هرچیز دیگر بهتر است.
10- «اعلموا أن الله یحیی الارض بعد موتها» بدانید که خدا زمین را پس از مرگش احیا میکند.
امام باقر(ع) فرمود: خداوند آن را توسط قائم زنده میسازد پس از مرگ زمین،و منظور از مرگ زمین کفر اهل آن است و کافر مرده محسوب میشود.
ب) تفاسیر اهل سنت
برخی از آیاتی که اهل سنت برای امام زمان تفسیر یا تأویل نمودهاند عبارتند از:
1- «هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو کره المشرکون»
او کسی است که پیامبر خود را با هدایت و دینی حق فرستاد، تا او را بر همه دین ها پیروز گرداند، هرچند مشرکان را خوش نیاید.
در تفسیر قرطبی آمده است: پیروزی اسلام بر دیگر ادیان، هنگام قیام مهدی(عج) است. در آن زمان مردمان یا باید مسلمان شوند و یا جزیه دهند. و اینکه گفته شده مهدی همان عیسی است؛ نادرست. زیرا اخبار صحیح به گونهای متواتر وارد شده که مهدی از خاندان پیامبر(ص) است.
در کتاب البیان در تفسیر این آیه آمده است:
کسی که خدا او را بر همه ادیان چیره میگرداند، مهدی از فرزندان فاطمه است.
در تفسیر کشف الاسرار که از تفاسیر معتبر اهل سنت است؛ در شرح این آیه میگوید:
رسول در این آیه محمد(ص) است و هدی و هدایت قرآن و ایمان و دین حق اسلام است و خدا این دین را بر دیگر ادیان برتری میدهد، چنان که دینی نماند مگر اینکه اسلام بر آن غالب آید. و این امر بعد از این خواهد شد و هنوز نشده است.
2-«بقیة الله خیرُ لکم ان کنتم مؤمنین»
اگر باایمان باشید بقیة الله برای شما بهتر است.
در نور الابصار آمده است: چون (مهدی)ظهور کند، کعبه را پایگاه خویش قرار میدهد و 313 نفر از یارانش به او میپیوندند، آنگاه در نخستین سخن این آیه را تلاوت میکند. بقیة الله بهتر است برای شما اگر ایمان بیاورید. سپس میگوید: منم بقیه الله و خلیفه خدا و حجت او بر شما.
3-«لهم فی الدنیا خزیُ و لهم فی الآخرة عذابُ عظیم»
آنان در مسجدها جز به حال بیمناک و ترسان داخل نخواهند شد و نصیبشان در دنیا خواری و در آخرت عذابی بزرگ است.
سیوطی مینویسد: خواری و ذلت در دنیا زمانی فرا میرسد که مهدی به پا خیزد. او قسطنطنیه را فتح کند و آنان را بکشد.
در تفسیر طبری و تفسیر کشف الاسرار نیز به همین مطلب که سیوطی نوشته تصریح شده است.
4- «یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقوا الله لعلکم تفلحون»
ای کسانی که ایمان آورده اید صبر کنید و مقاومت ورزید و مرابطه کنید و از خدا بترسید، باشد که رستگار شوید.
حافظ قندوزی از امام محمد باقر(ع) درباره این آیه روایت کرده است که حضرت فرمود:
شکیبا باشید بر ادای فرائض و واجبات، و در برابر آزار دشمنان استقامت ورزید و با امامتان مهدی منتظر مرابطه نمائید.
5- «فهل ینظرون الا الساعه ان تأتیهم بغته»
آیا آنها جز این انتظاری دارند که ساعت ناگهان فرا رسد.
حافظ قندوزی از مفضل بن عمر از امام جعفر صادق (ع) روایت کرده است که فرمود: ساعت قیام قائم است
6- «واعلموا أنّ الله یحیی الارض بعد موتها» بدانید که خدا زمین را پس از مرگش احیا میکند.
حافظ قندوزی از قول امام باقر(ع) مینویسد:
خداوند آن را توسط (قائم) زنده میسازد، پس در آن عدالت کند و زمین را توسط عدل، پس از مردنش به واسطه ظلم، زنده سازد.
7- «فآمنوا بالله و رسوله و النور الذی انزلنا والله بما تعملون خبیر»
پس ایمان آرید به خدا و رسول و نوری که فرود آوردیم، و خداوند به آنچه میکنید آگاه است.
علامه قبیسی مینویسد: حافظ ابو جعفر محمد بن جریر طبری گفت در حجة الوداع پیامبر (ص) فرمود:
ای مردم «آمنوا بالله و رسوله و النور الذی انزلنا» سپس فرمود: نور در من است، سپس در علی است، و در نسل وی باشد تا قائم مهدی.
8-«حتی اذا رأَوا ما یوعدون فسیعلمون من اضعف ناصراً و اقلّ عدداً»
تا وقتی که ببیند آنچه را وعده داده میشوند، پس به زودی بدانند که چه کسی از حیث یار و یاور ناتوان تر و از حیث عدد کمتر است.
حافظ قندوزی از امام سجاد(ع) در تفسیر این آیه نقل میکند که (ما یوعدون) (آنچه وعده داده میشوند) در این آیه قائم مهدی و اصحاب و یاران اویند. و هنگامی که قائم ظهور کند دشمنان او ضعیف تر و عددشان کمتر است.
منبع: کتاب مقالات مهدوی،مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه قم
نویسنده : محمد رضا زینی
تاریخ : / /
ساعت :